Kiev ve Moskova Cuma günü Türkiye ve Birleşmiş Milletler ile Ukrayna’nın Karadeniz limanlarını serbest bırakacak ve milyonlarca ton umutsuzca ihtiyaç duyulan Ukrayna tahılının yanı sıra Rus tahıl ve gübre ihracatının önünü açacak önemli anlaşmalar imzaladılar.
Türkiye ve BM’nin aracılık ettiği büyük atılım, dünya gıda güvenliğini tehdit eden ve iki ülke Ukrayna’da savaş halindeyken yaklaşmakta olan küresel gıda krizini hafifletecek bir açmazın sona erdirilmesine yönelik ilk adımı işaret ediyor.
Anlaşmanın İstanbul’da imzalanması, hem Moskova hem de Kiev ile iyi ilişkileri olan müzakerelerde kilit bir oyuncu olan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve BM Genel Sekreteri Antonio Guterres tarafından yönetildi.
Rusya Savunma Bakanı Sergei Shoigu ve Ukrayna Altyapı Bakanı Oleksandr Kubrakov, Guterres ve Savunma Bakanı Hulusi Akar ile ayrı anlaşmalar imzaladı.
Erdoğan, “Anlaşma milyarlarca insanın kıtlıkla karşı karşıya kalmasını önleyecek ve küresel gıda enflasyonunu rahatlatacak” dedi. Paktın bir dönüm noktası olacağına dair umudunu vurgulayarak, “savaşın sadece tarafları değil, tüm insanlığı etkilediği” uyarısında bulundu.
Erdoğan, anlaşmanın Ukrayna’da nihai barışın yolunu açacağını umduğunu söyledi.
Ukrayna ve Rusya ile attığımız bu ortak adım, umarım barış yolunu yeniden canlandıracaktır” dedi.
Guterres, Türkiye’ye “kolaylaştırıcılığı ve ısrarı” için teşekkür ederek, Ankara’nın süreçteki çabalarının gerekli olduğunu vurguladı.
Guterres, “Bugün Karadeniz’de bir deniz feneri var” dedi. “Her zamankinden daha fazla ihtiyacı olan bir dünyada bir umut ışığı, bir olasılık ışığı, bir rahatlama ışığı.”
Rus ve Ukraynalı temsilcilere hitaben yaptığı konuşmada, “Herkesin ortak çıkarlarına hizmet edecek bir girişimin önünü açmak için engelleri aştınız ve farklılıkları bir kenara bıraktınız” dedi.
Ukrayna ve Rus askeri delegasyonları, Ukrayna’nın Moskova’nın işgalinden bu yana Karadeniz limanlarında sıkışıp kalan 22 milyon ton ihtiyaç duyduğu tahıl ve diğer tarım ürünlerini ihraç etmesini amaçlayan BM liderliğindeki plan üzerinde geçen hafta İstanbul’da geçici bir anlaşmaya vardılar. .
Erdoğan, anlaşmanın uygulanmasının İstanbul’daki ortak bir koordinasyon merkezi tarafından yürütüleceğini söyledi.
Guterres, “Karadeniz Girişimi” olarak bilinen planın, Karadeniz’deki üç önemli Ukrayna limanından Odessa, Çernomorsk ve Yuzhny’den önemli miktarda ticari gıda ihracatı için bir yol açacağını söyledi.
İflasın eşiğindeki gelişmekte olan ülkelere ve kıtlığın eşiğindeki en savunmasız insanlara rahatlama getireceğini vurguladı.
Savaştan önce bile rekor seviyelerde olan küresel gıda fiyatlarının dengelenmesine yardımcı olacak – gelişmekte olan ülkeler için gerçek bir kabus.”
BM, savaşın doğrudan bir sonucu olarak ilave 47 milyon insanın “akut açlıkla” karşı karşıya kalmaya başladığını tahmin ediyor.
NATO üyesi ve hem Rusya hem de Ukrayna’nın Karadeniz’de deniz komşusu olan BM ve Türkiye, anlaşmaya aracılık etmek için iki aydır çalışıyor. Türkiye, Karadeniz’e açılan boğazları kontrol ediyor ve tahıl konusunda arabuluculuk yapıyor.
Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelenskyy Perşembe günü gece geç saatlerde yaptığı bir video konuşmasında, ülkesinin Karadeniz limanlarının yakında engellenebileceğini ima etti.
Cuma günü erken saatlerde Zelenskyy’nin danışmanı Mykhailo Podolyak, Ukrayna ve Rusya’nın ayrı anlaşmalar imzalayacaklarını söyledi.
Podolyak, Twitter hesabından “Ukrayna’nın Rusya ile herhangi bir belge imzalamadığını” belirterek, ülkesinin Türkiye ve BM ile bir anlaşma imzalayacağını, Rusya’nın da ayrı bir “ayna anlaşması” imzalayacağını sözlerine ekledi.
Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Perşembe günü Twitter’da Cuma günkü İstanbul toplantısının “mevcut gıda krizini çözmenin ilk adımı” olduğunu söyledi.
Çavuşoğlu, Türkiye’nin çatışmayı çözmek için çabalarını sürdüreceğini söyledi. Devlet televizyonu TRT Haber’e de ateşkes beklentisi görmediğini, ancak tahıl ihracatıyla ilgili bir anlaşmanın iki ülke arasındaki güveni artırabileceğini söyledi.
Beş aylık savaş sırasında tahıl ihracatının durdurulması, fiyatların çarpıcı biçimde artmasına neden oldu ve Ukrayna limanlarının yeniden açılması, dünyanın bazı bölgelerinde potansiyel olarak kıtlığı önleyebilir.
Ukrayna dünyanın en büyük buğday, mısır ve ayçiçek yağı ihracatçılarından biri, ancak Rusya’nın ülkeyi işgali ve limanlarının denizden ablukası sevkiyatları durdurdu. Tahılların bir kısmı Avrupa üzerinden demiryolu, karayolu ve nehir yoluyla taşınıyor, ancak buğday ve arpa gibi hayati malların fiyatları yaklaşık beş aylık savaş sırasında yükseldi.
Rusya Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Maria Zakharova, Avrupa Birliği’nin küresel gıda güvenliğini desteklemek için daha önceki bazı yaptırımları gevşetmeyi teklif ettiğini söyledi. Moskova bunun engelsiz tahıl ve gübre ihracatı için koşullar yaratacağını umuyordu.
Ukrayna Tarım Bakan Yardımcısı Taras Vysotskiy Perşembe günü erken saatlerde yaptığı açıklamada, Ukrayna’nın ihracatı potansiyel olarak hızla yeniden başlatabileceğini söyledi.
Ukrayna televizyonuna verdiği demeçte, “Daha geniş Odessa limanlarının altyapısının çoğunluğu – üç tane var – duruyor, bu yüzden uygun güvenlik garantilerinin olması durumunda birkaç hafta söz konusu” dedi.
Anlaşma, gemilerin güvenli geçişi için hükümler içeriyor. Süreci yürütmek ve koordine etmek için BM, Türk, Rus ve Ukraynalı yetkililerin görev yapacağı İstanbul’da bir kontrol merkezinin kurulmasını öngörüyor. Gemiler, silah taşımadıklarından emin olmak için teftişlerden geçecekti.
Podolyak, hiçbir Rus gemisinin gemilere refakat etmeyeceği ve Ukrayna limanlarında hiçbir Rus temsilcisinin bulunmayacağı konusunda ısrar etti. Ukrayna ayrıca “provokasyon durumunda” acil bir askeri müdahale planladığını söyledi.
Guterres, Nisan ayı sonlarında Moskova’da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Kiev’de Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelenskyy ile yaptığı görüşmelerde, Ukrayna’nın tarımsal üretimini ve Rusya’nın tahıl ve gübresini dünya pazarlarına geri getirme konusundaki kritik ihtiyacı ilk kez dile getirdi.
Savaşın birçok gelişmekte olan ülke için gıda kaynaklarını tehlikeye atacağı ve 181 milyona kadar insanın açlığını daha da kötüleştirebileceği korkusuyla Haziran ayı başlarında bir paket anlaşma önerdi.
Rus ve Ukraynalı yetkililer, engellenen tahıl sevkiyatları için birbirlerini suçladılar. Moskova, Ukrayna’yı güvenli nakliyeye izin vermek için limanlardaki deniz mayınlarını kaldırmamakla suçladı ve gelen gemilerde silah olup olmadığını kontrol etme konusunda ısrar etti. Ukrayna, Rusya’nın liman ablukasının ve Karadeniz’den füze fırlatmasının herhangi bir sevkiyatı imkansız hale getirdiğini savundu.
Ukrayna, Kremlin’in Karadeniz’deki Odessa limanına saldırmak için güvenli koridorları kullanmayacağına dair uluslararası garantiler istedi. Ukraynalı yetkililer ayrıca Rusya’yı doğu Ukrayna’dan tahıl çalmakla ve Ukrayna tarlalarını ateşe vermek için kasten bombalamakla suçladı.
Washington’da, Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Ned Price, ABD’nin anlaşmayı prensipte memnuniyetle karşıladığını söyledi.
“Ancak şu anda odaklandığımız şey, Rusya’yı bu anlaşmayı uygulamaktan ve Ukrayna tahılının dünya pazarlarına ulaşmasını sağlamaktan sorumlu tutmak. Price, “Rusya’nın bu ablukayı yürürlüğe koyması çok uzun zaman oldu” dedi.
Geçen hafta İstanbul’da yapılan görüşmelerden sonra ABD, bankalara, nakliye ve sigorta şirketlerine bu tür işlemlerin Washington’un Moskova’ya yönelik yaptırımlarını ihlal etmeyeceğine dair güvence vererek Rusya’nın gıda ve gübre ihracatını kolaylaştırmaya çalıştı.
